Portugalia to obszar 92,1 tys. km2 składający się z 22 okręgów - 18 na kontynencie, 3 na Azorach, 1 na wyspie Madera. Stolicą kraju jest Lizbona, a największymi miastami są: Porto oraz Setubal. Językiem urzędowym jest język portugalski, a walutą jest 1 euro = 100 centów.
Większą część terytorium Portugalii zajmują wyżyny i góry, niziny natomiast występują wzdłuż wybrzeży morskich oraz w dorzeczu dolnego Tagu (w języku portugalskim Tejo) i Sado.
Wyżyny i góry najwyraźniej zaznaczają się na północ od szerokiej doliny rzeki Tag, gdzie liczne pasma górskie wznoszą się prawie do 2000 m n.p.m. (m.in. Serra do Gerez 1544 m n.p.m., Serra de Nogueira 1201 m, Serra de Marao 1415 m i Serra da Estrela z najwyższym szczytem Portugalii kontynentalnej — Estrela 1991 m n.p.m.). Na południe od rzeki Tag wznosi się do 650 m n.p.m. wyżyna Alentejo. Najbardziej południową część kraju zajmuje płaskowyż Algarve (578 m n.p.m.), nad którym góruje pasmo Serra de Monchique (902 m n.p.m.).
Cały obszar Portugalii odwadniany jest przez rzeki zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Najdłuższe z nich to: Mondego (220 km), portugalskie odcinki Duero (322 km), Tagu (275 km) i Gwadiany (260 km).
Do Portugalii należą atlantyckie wyspy: Azory i Madera.
Zróżnicowanie środowiska naturalnego oraz bogactwo zabytków Portugalii, będących świadectwem wielkiego niegdyś imperium kolonialnego, pozwala na wydzielenie w Portugalii pięciu regionów turystycznych. Trzy z nich (Lizbona i okolice, regiony Północny i Południowy) znajdują się na półwyspie, dwa pozostałe to wyspy: Madera i archipelag Azorów.
Region Północny obejmuje wyżynno-górzysty obszar rozciągający się na północ od szerokiej doliny rzeki Tag. Pocięty głębokimi dolinami rzek Duero, Tamega, Minho, wznosi się średnio do wysokości ok. 1000 m n.p.m. Zbocza doliny Duero na odcinku ok. 80 km, od granicy hiszpańskiej do ujścia Corgo, porastają winnice, dające obok madery, najsłynniejsze wino portugalskie — porto. Południowe obrzeżenie masywu tworzą zrębowe góry Serra da Estrela (1991 m n.p.m.) z dwoma stacjami sportów zimowych — Penhas da Saude i Covilha. W paśmie Serra do Gerez znajduje się park narodowy Peneda-Gerez.
W przeciwieństwie do skalistych wybrzeży północno-zachodniej Hiszpanii, portugalski brzeg Atlantyku jest na ogół wyrównany i niski. Od ujścia Duero po przylądek Carvoreiro rozciągają się wały wydmowe, laguny, bagna. Część ta z racji szczególnego krajobrazu nazywana jest „Portugalską Holandią". Na rozwój kąpielisk w północnej części wybrzeża wpływa negatywnie zimny Prąd Azorski, który oziębia temperaturę wody (miejscami do 19°C), co przy rozgrzanym powietrzu uniemożliwia wręcz kąpiel. Z kąpielisk tu występujących do największych należą: Aveiro i Figueira da Foz.
Południową część Portugalii zajmuje płaskowyż Algarve (z arab. al-Gharb = zachód). Płaskowyż Agavre to wyżynno-górzysty obszar, który jest przedłużeniem hiszpańskich gór Sierra Morena. Na zachodzie płaskowyżu wznosi się masyw Serra de Monchique (902 m n.p.m.). Jest tu obfitość termalnych źródeł, a pokryty jest bujną roślinnością. Południowa część płaskowyżu Algarve przechodzi w pagórkowaty obszar Barrocal, u stóp którego na przestrzeni ok. 160 km ciągnie się pas nizin nadbrzeżnych, w części wschodniej wydmowo-lagunowych (Barlavento), a w zachodniej urwistych i stromych (Sotavento).
Region południa Portugalii, oddzielony na przestrzeni wieków od reszty kraju, zachował swój unikalny, odrębny charakter, któremu bliżej do kultury muzułmańskiej niż europejskiej. Orientalna zabudowa z charakterystycznymi białymi murami, zatopiona w gąszczu podzwrotnikowych roślin. Błękit nieba i oceanu, kolory wybrzeża - to charakterystyczny krajobraz południowej części Portugalii. Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku na południu Portugalii pojawiła się nowoczesna infrastruktura turystyczna kąpielisk morskich. 25% bazy hotelowej Portugalii zlokalizowane jest w południowej jej części. Największe kąpieliska Portugalii to Albufeira i Praia da Rocha oraz Monte Gordo, Tavira, Faro, Lagos, Portimao.
Klimat Portugalii - oceaniczny, typ śródziemnomorski, o niewielkie wpływy cech kontynentalnych. Północną część kraju, a szczególnie region górski, wyróżnia duża wilgotność, ze średnimi rocznymi opadami rzędu 1000-2000 mm.
Wilgotność mniejsza jest na południu Portugalii (500-800 mm opadów), tam klimat staje się suchy. W południowych dzielnicach Portugalii lato jest słoneczne i upalne.
Średnie temperatury stycznia w portugalskim pasie nadbrzeżnym wahają się od 8°C na północy do 11°C na południu, obniżają się o 2-3° w głąb Portugalii. Średnie temperatury lipca w Portugalii wynoszą odpowiednio od 20° do 26°C wzdłuż wybrzeża, a we wnętrzu kraju wzrastają do 29°C.
Niezależnie od różnic klimatycznych szata roślinna Portugalii jest jednorodna. Występująca w Portugalii roślinność jest typu śródziemnomorskiego. W północnej i środkowej części kraju występują zarośla drzewokształtnych wrzosów, w południowej zarośla typu garrigi. Duże przestrzenie zajmują bujne zarośla makii, a na wybrzeżu eukaliptusy. Szczególnie charakterystyczne dla krajobrazu Portugalii są odporne na suszę wiecznie zielone lasy dębu korkowego.
Lizbona (Lisboa) jest politycznym, gospodarczym i kulturalnym centrum kraju. Stanowi główny ośrodek turystyczny Portugalii. Lizbona leży nad rzeką Tag. Po upadku cesarstwa rzymskiego, Olisippo (rzymska, dawna nazwa Lizbony) tereny te zamieszkiwali Alanowie, Swewowie i Wizygoci. W roku 714 przybyli tutaj Arabowie. Alfons I zdobył Lizbonę w roku 1147 r. Potem Alfons III nadał miastu miano stolicy. Przeniósł on tutaj siedzibę dworu królewskiego, który wcześniej usytuowany był w mieście Coimbry. Wydarzenie to miało miejsce wo roku 1256. Akceleracja rozwoju Lizbony nastąpiła w XVI wieku. Ten dobry czas dla miasta wiązał się z panującymi wtedy Manuelem I Szczęśliwym, a po nim Janem III.
Współczesne centrum Lizbony tworzy niewielki obszar Dolnego Miasta o nazwie Cidade Baixa. Odbudowany po wielkim trzęsieniu ziemi z roku 1755. Dzielnica otoczona jest wzgórzami z trzech stron. Strona czwarta to Mar da Palha, czyli tzw. "Słomiane Morze". Mar da Palha jest wielkim rozlewiskiem rzeki Tag.
Po trzęsieniu ziemi jedyną dzielnicą, która uniknęła zniszczeń, była dzielnica Lizbony Belem. Wybudowana ona była w czasach panowania Manuela I. To właśnie w tej dzielnicy znajdują się najcenniejsze zabytki architektury Lizbony:
- Wieża Belem (Torre de Belem) w stylu orientalnym, budowana w latach 1516-1521
- klasztor Hieronimitów (Mosteiro dos Jerónimos). Architektura tego klasztoru wykazuje trzy style architektoniczne: manueliński, plateresco, późnorenesansowy. Klasztor Hieronimitów w Lizbonie budowany był w latach 1502-1598 r..
Innymi ciekawymi zabytkami Lizbony są:
- zamek Sao Jorge (stojący na Wzgórzu Św. Jerzego, pochodzący z XII wieku)
- kościół Sao Vicente de Fora (architektura renesansowa, budowany w latach 1582-1627 r.
- kościół Nossa Senhora da Graca (architektura w stylu romańskim, XII w.)
Ciekawymi obiektami architektury współczesnej są:
- zespół budynków Fundacji Calouste Gulbenkiana (pochodzący z 1969 r.)
- Most 25 Kwietnia
Lizbona to miasto wypełnione parkami i pomnikami. Na każdym placu stoi pomnik, których bohaterami są żeglarze, rycerze, królowie. Około 1/5 powierzchni Lizbony stanowią parki. Największym parkiem w Lizbonie jest Forestal de Monsanto (leżący w zachodniej części miasta), na którego terenie znajduje się jeden z największych campingów w Europie. Z innych na szczególną uwagę zasługują: park Estufa Fria — założony w 1910 r. na terenie dawnych kamieniołomów, wypełniony roślinami prawie ze wszystkich stron świata, oraz park położony na Wzgórzu Św. Jerzego, którego osobliwością są ptaki-albinosy (białe pawie, kaczki, flamingi itp.).
W bezpośrednim sąsiedztwie Lizbony (20-40 km) położone są kąpieliska i uzdrowiska — Estoril, Cascais, Sesimbra, Sintra. W pobliżu Estoril, które w połowie wieku miało sławę „kąpieliska królów", wznosi się Serra de Sintra (529 m n.p.m.) opadające ku morzu przylądkiem Roca, najdalej na zachód wysuniętym punktem Europy.
Porto - W pobliżu ujścia Duero do Atlantyku położone jest Porto, drugie co do wielkości miasto Portugalii. Jedna z najstarszych osad na całym półwyspie, jest dziś nowoczesnym miastem. Zwało się ono niegdyś Porto-do-Cal lub Portus Cale, co dało nazwę krajowi.
Śródmieście Porto zajmuje skalistą platformę opadającą stromo kilkudziesięciometrowym urwiskiem w stronę Duero. Głęboki wąwóz rzeczny przekraczają trzy mosty, w tym stalowy most drogowy zaprojektowany przez Aleksandra Gustawa Eiffla, francuskiego inżyniera, twórcę wieży Eiffla w Paryżu.
W Porto jest wiele zabytków z różnych epok, w tym katedra Se (XII-XIII w.), romański kościół Cedofeita (XI w.), gotycko-barokowy kościół Św. Franciszka (wielokrotnie przebudowywany od XIII w.) oraz symbol miasta, strzelista wieża kościoła Kanoników (XVIII w.).
Poza Porto, do najciekawszych miast regionu należy zaliczyć miasta: Braga — jedno z najstarszych miast Portugalii, siedzibę prymasa, Coimbra — do polowy XIII w. stolicę Portugalii, a od 1306 r. siedzibę najstarszego uniwersytetu w kraju, Tomar — z monumentalnym klasztorem (XIII-XVI w.), który jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury portugalskiej.
Fatima - na mapie Portugalii szczególne miejsce zajmuje sanktuarium maryjne w Fatimie. Miejscem pielgrzymek są tu tzw. Łąki Fatimy, gdzie w 1917 r. trójce pasterzy kilkakrotnie objawiła się postać Matki Boskiej Różańcowej (13 października w obecności 70 tys. osób). Obecnie wokół bazyliki, wzniesionej w północnej części kotliny, znajdują się liczne hotele, pensjonaty, sanatoria, szpitale służące obsłudze pielgrzymów.
Madera (Madeira), licząca 739 km2 powierzchni, leży na Atlantyku niedaleko północno-zachodnich wybrzeży Afryki, w odległości ok. 1000 km od brzegów Portugalii. W bliskiej okolicy Madery znajduje się kilka małych wysepek (Porto Santo, Desertas), których łączna powierzchnia wynosi 60 km2. Wulkaniczne góry (najwyższy szczyt Pico Ruivo 1846 m n.p.m.), strome bazaltowe wybrzeża, tropikalno-śródziemnomorska roślinność, a zwłaszcza zadrzewienie, w którym oprócz sosen i świerków występują palmy, araukarie, bambusy, eukaliptusy, wawrzyny to charakterystyczne cechy krajobrazu Madery.
Klimat Madery jest bardzo łagodny, średnia temperatura w zimie wynosi około 15°C. Latem średnia temperatura powietrza na Maderze wynosi 23°C. Perła Atlantyku, jak nazywana jest Madera, jest drugim po Algarve regionionem wypoczynkowym Portugalii. Co roku Maderę odwiedza od 300 do 500 tys. turystów, kierujących się głównie do miejscowości kąpieliskowych, takich jak Funchal (ważny port lotniczy i morski) oraz Agua de Pena i Porto Santo.
Azory - Acores - w odległości 1400 km od wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego, w środkowej części Oceanu Atlantyckiego na na przestrzeni 650 km, ciągnie się archipelag Azorów. Archipelag Azorów składa się z dziewięciu wysp wulkanicznych, których łączna powierzchnia wynosi 2304 km2.
Największymi wyspami archipelagu Azorów są:
- wyspa Sao Miguel
- wyspa Pico
- wyspa Faial
Na wyspach archipelagu znaleźć można wiele kraterów wulkanicznych, które wypełnione są wodą, tworząc malownicze jeziora, gorące źródła lub niewielkie gejzery.
Wulkan Pico to najwyższy szczyt archipelagu Azorów. Wznosi się on na wysokość 2351 m nad poziomem morza i to właśnie od niego wzięła się nazwa wyspy, na której się znajduje.
Na Azorach przeważa roślinność śródziemnomorska, stoki gór pokryta jest zaroślami makki, kasztananami, wawrzynami.
Klimat Azorów - na wyspach azorskich panuje klimat oceaniczny, dla którego charakterystyczne są ciepłe lata i łagodne zimy. Urodzajność gleb oraz przyjazny klimat tworzą korzystne warunki do uprawy herbaty, winogron, ananasów i różnorodnych owoców cytrusowych.
Azory charakteryzują się mniejszym niż na Maderze ruchem turystycznym. Ruch turystyczny Azorów skoncentrowany jest wokół wysp Sao Miguel, gdzie znajdują się kąpieliska: Furnas, Ponta Delgada oraz wyspy Faial - kąpielisko Horta.
